Werken met kruiden

1. Geschiedenis, achtergrond, herkomst

Geef een korte beschrijving

Oud behandelingsmethode

De kruidengeneeskunde is duizenden jaren de voornaamste behandelingsmethode voor de zieke mens geweest. Vrijwel bij alle volkeren was een vorm van behandelen met planten bekend. Ongeveer 4800 jaar geleden stelde de Chinese keizer Sjen Noeng een farmacopee samen met 365 geneeskruiden. Ook de Soemeriërs, die rond 2300 voor Christus tussen Eufraat en Tigris woonden, maakten reeds medicijnen uit tijm, wilgen en dadelplanten.

Plantaardige medicijnen

In de bibliotheek van de Assyrische koning Asoerbanipal was een kleitablet aanwezig, waarop 250 plantaardige medicijnen waren vermeld. De oude Egyptische tempels waren kruidencentra, waar onder het zingen van liederen en het reciteren van heilige spreuken geneesmiddelen uit kruiden werden bereid. De bekende priester-arts Imhotep schreef granaatappelwortels voor bij ingewand stoornissen en het sap van papaverzaad voor huilende baby’s (opiumeffect). In India in de ayurveda-geneeskunde waren ver voor onze jaartelling meer dan 700 geneeskrachtige planten bekend. De Grieken waren eveneens bekend met de heilzame werking van kruiden. Dioskorides (± 50 n.Chr.), die als militair arts diende onder Nero, schreef De Materia Medica Libri Quinque, de basis voor de kennis der kruiden gedurende vele eeuwen. Honderd jaar later schreef Galenus (131-200 n.Chr.), de bekende arts die in Rome zijn eerste praktijk had en lijfarts was van Marcus Aurelius, een boek over geneesmiddelen waarin hij de beschrijving gaf van 540 plantaardige, 180 dierlijke middelen en 100 middelen die niet van biologische oorsprong waren. Ook de Inca’s, Cheyennes en Azteken (Badianus-manuscript) waren bekend met geneeskruiden.

Klooters en kruidengeneeskunde

In de Middeleeuwen is de kruidengeneeskunde terug te vinden in de kloosters. De abdis Hildegard van Bingen (1098-1179) schreef een later vaak geciteerd werk: Physica sive subtilitatum diversum naturatum creaturatum, dat grotendeels op de werken van Galenus berust. Ook Albertus Magnus (1193-1280) heeft uitvoerige bijdragen geleverd aan de kruidengeneeskunde. Paracelsus (1493-1541) beoefende eveneens de kruidengeneeskunde. Hij poogde de kruiden te analyseren en de werkzame delen, geïsoleerd van de rest van de plant, aan de patiënt te geven. Bekende tijdgenoten van Paracelsus die boeken publiceerden op het gebied van de kruidengeneeskunde, zijn: Brunfels (Contrafayt Kreuterbuch, 1530), Bock (Neu Kreuterbuch, 1534), de Leidse hoogleraar Rembert Dodoens (1517-1586), die in 1554 zijn beroemde Cruydtboek uitgaf en Nicholas Culpepper, die in 1653 Complete Herbal publiceerde.

Na de Hervorming verdwenen de kruidentuinen bij de kloosters en werd het kweken van kruiden door apothekers overgenomen. In 1816 slaagde Sertürner erin, het eerste alkaloïd af te scheiden en te zuiveren (morfine uit opium). In 1820 bereidden Pelletier en Caventou kinine uit de kinabast en Posselt en Reimann isoleerden in 1828 nicotine uit tabak. Chemische en synthetische producten namen de plaats in van de geneeskruiden. De kruiden verloren steeds meer terrein ten voordele van de middelen die in de fabriek konden worden geproduceerd. De voordelen van de synthetische middelen waren duidelijk. De stoffen konden in zuivere vorm worden aangemaakt, waardoor de dosering naar wens kon worden gegeven. Kruiden zijn veelal moeilijker te bewaren dan chemicaliën. Bovendien is de productie van synthetische middelen niet afhankelijk van de oogst en kan een toename van de vraag veelal gemakkelijk door de industrie worden opgevangen.

Toch bleef de kruidengeneeskunde bestaan, zij het in bescheiden omvang. Na verloop van tijd werd ook duidelijk, dat de werking van de plant niet volledig vervangbaar was door een stof die chemisch overeenkomt met het werkzame bestanddeel van de plant. De Franse arts Henri Leclerc (1870-1955) maakte er een begin mee de kruidengeneeskunde te onderwerpen aan de natuurwetenschappelijke criteria. De aldus beschouwdevorm van geneeskunde noemde hij fytotherapie. De afgelopen vijftig jaar is de omvang van de wetenschappelijke literatuur op dit gebied, in het bijzonder in Frankrijk en Duitsland, sterk toegenomen. In deze landen, benevens in een groot aantal Oost-Europese landen, vormt de fytotherapie een belangrijk onderdeel van de reguliere geneeskunde. De situatie in ons land ligt anders. De chemische producten van de farmaceutische industrie beheersen vrijwel de gehele geneeskunde. Werd er rond 1800 in Noordwijk nog zeventig hectare met geneeskruiden beplant en werden er kruiden naar het buitenland uitgevoerd, thans zijn deze culturen vrijwel volledig verdwenen, met uitzondering van de kruidencoöperaties, die voornamelijk valeriaan en vingerhoedskruid leveren. De synthetisch gevormde producten hebben de markt overgenomen en de kruiden die nog worden gebruikt, worden ingevoerd, onder andere uit de Balkanlanden en Hongarije. Recent zijn er nieuwe initiatieven ontplooid voor het kweken van medicinale planten. In de Flevopolder en in Brabant worden weer vele hectaren met geneeskruiden geteeld.

Nieuwe Amsterdamse apotheek

In de Nieuwe Amsterdamse apotheek bestonden in 1795 van de enkelvoudige geneesmiddelen 326 uit plantaardige, 33 uit dierlijke producten en slechts 50 uit chemicaliën. De Nederlandse farmacopee, editie VIII (1979) beschrijft nog slechts 58 natuurproducten en daarnaast komen 270 organische substanties voor. De afgelopen jaren worden diverse monografieën voor plantaardige grondstoffen in de Europese farmacopee uit nationale farmacopees geïntegreerd. In Nederland zijn momenteel ongeveer 3500 farmaceutische spécialités op de markt. Nog slechts honderd daarvan bevatten plantaardige producten.

Op het ogenblik worden in Nederland kruiden door enkele (natuur)artsen voorgeschreven. Daarnaast gebruiken honderden natuurgeneeskundige therapeuten de kruidengeneeskunde als voornaamste therapie of als onderdeel van hun totale behandelingsplan. De laatste tijd lijkt de belangstelling voor kruiden zowel bij leken als bij werkers in de gezondheidszorg toe te nemen.

2a. Definities

Kruidenmiddelen – geneesmiddel of voedingsmiddel?

Wat zijn kruidenmiddelen?

Kruidenmiddelen zijn middelen die hun herkomst hebben uit de natuur. Deze middelen zijn verkrijgbaar in verschillende vormen. Voorbeelden van deze vormen zijn onder andere: zalfjes, thee, capsules en (alcoholische) oplossingen.

https://www.kanker.nl/soorten-behandelingen/complementaire-zorg/verschillende-vormen/kruidenmiddelen

Wat zijn fytotherapeutica?

Fytotherapeutica zijn geneesmiddelen die als actieve ingrediënten voor 100% uit (delen) van kruiden/planten bestaan.

https://www.encyclo.nl/begrip/fytotherapeutica

Beschrijf in het kort de Nederlandse wetgeving en de Europese regels.

Europese wetgeving:

Een geneesmiddel mag een kruidenmiddel worden genoemd wanneer als werkzame bestanddelen uitsluitend één of meer kruidensubstanties, kruidenpreparaten of een combinatie van deze substanties/preparaten bevat. Kruiden(genees)middelen worden bij registratie op verschillende

punten beoordeeld, namelijk: kwaliteit, veiligheid en werkzaamheid. Kruidenmiddelen worden echter niet klinisch getoetst, maar wordt gebaseerd op basis van langdurig gebruik en ervaringen.

Nederlandse wetgeving:

Volgens de Nederlandse wetgeving zijn kruiden(genees)middelen registratie verplicht. Een nationale handelsvergunning wordt beoordeeld door het CBG. Wanneer een geneesmiddel is toegelaten wordt de kanalisatie van het product vastgesteld. Een eerste handelsvergunning is bij de eerste toelating vijf jaar geldig. Het CBG bepaald na dit termijn of het middel weer wordt verlengd. De kwaliteit- en veiligheidseisen voor kruiden(genees)middelen gelden volgens de Europese wetgeving.

2b. wat is het verschil tussen:

Kruidenmiddelen in de zorg

Goudsbloem – ontstekingsremmend op huid en slijmvliezen, wondhelend

Echte kamille – ontstekingsremmend, ontkrampend, mild sedatief, wondhelend.

Aloë – ontstekingsremmend, wondhelend, vocht inbrengend, jeukstillend, koelend.

Toverhazelaar – samentrekkend en ontstekingsremmend, bloedstelpend.

Valkruid – pijnstillend bij spier- en gewrichtspijn, kneuzing, ontstekingsremmend en doorbloeding bevorderend.

Venkel, ontkrampend, vermindert op geblazenheid (spijsvertering).

Kruidenmiddelen in de complementaire zorg

Medicinale kruidenthee. Maakt de zorgverlener volgend de methode van het:

* Infuus: een aftreksel van gedroogde of verse kruiden in heet water. Het is 5 tot 15 minuten ingetrokken. Voorbeelden: kamillebloemen en venkelzaden.

* Decoctum: kruiden worden 10 minuten gekookt. Je kan het drinken als thee.

* Maceraat: De kruiden worden 1 uur tot enkele uren geweekt in koud water. Voorbeeld een slijmstof maceraat uit lijnzaad. Plantendelen kunnen ook in olie worden gemacereerd. Wordt gebruikt bij tere verse plantendelen zoals bloemen met werkzame stoffen die goed in vet oplossen zoals calendulabloemen of van sint-jansbloemen.

Tincutuur van verse of gedroogde planten

Capsule/tablet

Etherische olie

Zalf/crème

Siroop

Kruidentherapie

Kruidentherapie wordt gebruikt voor de verbetering van de weerstand zowel geestelijk als lichamelijk, het helpen afvoeren van afvalstoffen, ter ondersteuning van een behandeling zowel regulier als bij een andere therapie. Kruiden worden in de kruidentherapie zo puur mogelijk gebruikt om daarmee het totale organisme en de totale mens te versterken. Het heeft een reinigend en opbouwend effect.

Met kruidentincturen, kruidenoliën en kruidenthee, verse kruiden, kan ondersteuning worden gegeven met bijvoorbeeld:

* Preventie van ziekten

* Ondersteunen van chronische kwalen

* Verbeteren van het lichamelijk en emotionele evenwicht.

2c. Plantenstoffen

Planteninhoudsstoffen bestaan voor het grootste deel uit koolhydraten, eiwitten, vetten, vitaminen en mineralen. Deze stoffen zijn van levensbelang voor de plant en worden de Primaire plantenstoffen genoemd. Ze spelen een belangrijke rol in onze voeding.

De secundaire plantenstoffen, die het kleinste aandeel hebben, zijn niet direct van levensbelang voor de plant. Ze vormen een soort zijsporen van de stofwisseling, maar bij het gezondheidseffect van geneeskrachtige planten spelen ze juist een grote rol. De secundaire plantenstoffen worden ingedeeld in groepen:

* Looistoffen

* Slijmstoffen

* Etherische oliën

* Flavonoïden

2d. Bereidingen van kruidenmiddelen

Welke kruidenbereidingen kunnen in de complementaire zorg worden gebruikt?

- Thee

- Zalf

- Alcoholische oplossing

- Capsule

Noem een aantal inwendige- en een aantal uitwendige toepassingen.

Inwendige toepassingen

- Kruidenthee

- Zalf

- Capsule

Uitwendige toepassingen

- Crème of zalf met aloë vera: herstelt en brengt vocht in de huid na het zonnen.

- Alcoholische oplossing bv jodium

https://www.rivm.nl/bibliotheek/rapporten/090433002.pdf

3. Kruidenmiddelen en de combinatie met andere complementaire interventies

Geef enkele voorbeelden

* Oliemaceraten van goudsbloem, arnica of sint-janskruid worden samen gebruikt met etherische oliën bij massages ter ontspanning.

* Ontspannende massages kunnen worden afgesloten met het drinken van ontspannende kruidenthee.

* Bij buikkrampen ten gevolge van obstipatie kan gebruik worden gemaakt van warme kompressen met kamille. Ter afsluiting van de kompres kan een buikmassage worden gegeven waarbij gebruik wordt gemaakt van ontkrampende etherische oliën.

* Om de stoelgang en de peristaltische bewegingen van de darmen te bevorderen kan gebruik worden gemaakt van lijnzaadproducten.

 

5. Aandachtspunten

Noem enkele interacties tussen kruidenmiddelen en reguliere medicijnen.

Noem enkele bijwerkingen en neveneffecten van kruidenmiddelen.

Noem enkele specifieke aandachtspunten voor de toepassing.

 

Arnica(valkruid)

Interacties tussen dit kruidenmiddel en reguliere medicatie

 

Bijwerkingen en neveneffecten van dit kruidenmiddel
Arnica is giftig bij inwendig gebruik. Het irriteert de slijmvliezen en inname kan fatale gastro-enteritis tot gevolg hebben. De volgende klachten/symptomen kunnen voorkomen bij het innemen van dit medicijn:

-       Spierverlamming

• Versnelde of vertraagde hartslag
• Hartkloppingen
• Kortademigheid
• Soms met de dood als gevolg.

Helenaline, één van de belangrijkste werkzame bestanddelen- kan deze toxische gevolgen teweeg brengen. Al bij het innemen van 30 milliliter kunnen 20% van deze symptomen optreden. Ook wordt het gebruik van dit middel afgeraden bij mensen met een overgevoelig huid, hierbij treden sterke huidirritaties op. Zonlicht versterkt deze reacties nog meer.

 

Specifieke aandachtspunten voor de toepassing

Gebruik dit middel enkel en alleen voor uitwendig gebruik. Het innemen van dit middel kan toxische effecten als gevolg hebben.

Calendula (goudsbloem)

Interacties tussen dit kruidenmiddel en reguliere medicatie

 

Bijwerkingen en neveneffecten van dit kruidenmiddel

Een lichte bijwerking kan zijn huidirritatie, echter komt deze bijwerking amper voor.

 

Specifieke aandachtspunten voor de toepassing

Gebruik dit middel enkel uitwendig. Ook kan het worden toegepast bij mond- of wondspoeling.

 

Aloë vera

Interacties tussen dit kruidenmiddel en reguliere medicatie

 

 

Bijwerkingen en neveneffecten van dit kruidenmiddel

Een bijwerking kan zijn huidirritatie.

 

Specifieke aandachtspunten voor de toepassing

Gebruik dit middel enkel uitwendig.

 

Valeriaan

Interacties tussen dit kruidenmiddel en reguliere medicatie

 

Bijwerkingen en neveneffecten van dit kruidenmiddel

Dufheid en sloomheid.

 

Specifieke aandachtspunten voor de toepassing

Bij veelvuldig gebruik van dit middel wordt autorijden afgeraden i.v.m. mogelijke sufheid / sloomheid.

 

Hamamelis (toverhazelaar)

Interacties tussen dit kruidenmiddel en reguliere medicatie

 

Bijwerkingen en neveneffecten van dit kruidenmiddel

In zeldzame gevallen treedt huidirritatie op bij gebruik van dit middel.

 

Specifieke aandachtspunten voor de toepassing

Gebruik dit middel niet inwendig.

 

Echinacae (zonnehoed)

Interacties tussen dit kruidenmiddel en reguliere medicatie

 

Bijwerkingen en neveneffecten van dit kruidenmiddel

 

Specifieke aandachtspunten voor de toepassing

 

Kamille

Interacties tussen dit kruidenmiddel en reguliere medicatie

 

Bijwerkingen en neveneffecten van dit kruidenmiddel

Huidirritatie.

 

Specifieke aandachtspunten voor de toepassing

Dit middel kan je gebruiken als thee product.

 

Sint-janskruid

Interacties tussen dit kruidenmiddel en reguliere medicatie

Gebruik dit middel niet in gebruik met reguliere medicatie omdat het het effect dan versterkt (depressieve gevoelens).

 

Bijwerkingen en neveneffecten van dit kruidenmiddel

• Vermoeidheid.
• Maagdarmklachten, zoals misselijkheid en diarree. Dit gaat meestal binnen enkele dagen over, als u gewend bent geraakt aan het medicijn. U heeft minder last van deze bijwerkingen als u het met wat voedsel inneemt. Blijft u er ook na een paar dagen last van houden? Overleg dan met uw arts.
• Droge mond, doordat u minder speeksel aanmaakt. Hierdoor kunnen zich eerder gaatjes in uw gebit ontwikkelen. Poets en flos daarom extra goed als u merkt dat u last heeft van een droge mond. Laat eventueel de tandarts vaker controleren.
• Duizeligheid, verwardheid, rusteloosheid of hoofdpijn.
• Tijdelijke seksuele stoornissen, zoals minder zin in vrijen, moeilijke erectie en te late zaadlozing. Deze bijwerkingen gaan over als u met het medicijn stopt. Neem contact op met uw arts als u hier last van heeft.
• Overgevoeligheid voor dit medicijn. U kunt dan huiduitslag of jeuk krijgen. In zeldzame gevallen ontstaat er overgevoeligheid voor fel zonlicht of UV-licht van een zonnebank. Stop dan het gebruik en raadpleeg uw arts. Bij allergie mag u sint-janskruid in de toekomst niet meer gebruiken. Geef aan de apotheker door dat u overgevoelig bent voor sint-janskruid. Het apotheekteam kan er dan op letten dat u dit medicijn niet opnieuw krijgt. Let er vooral ook zelf op als u geneesmiddelen zonder recept koopt.

Specifieke aandachtspunten voor de toepassing

Na 4 tot 6 weken kunt u een verbetering van de stemming verwachten. Merkt u na die periode te weinig effect dan heeft voortzetting van het gebruik waarschijnlijk geen zin.

 

Berberine (zuurbes)

Interacties tussen dit kruidenmiddel en reguliere medicatie

Gebruik dit middel niet in combinatie met bloeddrukmedicatie.

 

Bijwerkingen en neveneffecten van dit kruidenmiddel

Bloeddrukverlaging en de bloedsuikerspiegel gaat ook omlaag. Het kan lijden tot een gevaarlijk lage bloedsuiker. Zwangere vrouwen mogen dit middel niet gebruiken.

 

Specifieke aandachtspunten voor de toepassing

 

 

Floradix

Interacties tussen dit kruidenmiddel en reguliere medicatie

/

 

Bijwerkingen en neveneffecten van dit kruidenmiddel

/

 

Specifieke aandachtspunten voor de toepassing